Regulowanie swoich zobowiązań pieniężnych nie jest zwykle rzeczą miłą, jednak w zdecydowanej większości przypadków – konieczną. Dłużnik musi liczyć się z tym, że w razie odmowy spełnienia ciążących na nim obowiązków, wierzyciel może zainicjować przeciwko niemu postępowanie sądowe, jak również naliczać odsetki za opóźnienie. W  praktyce wielokrotnie zdarzają się sytuacje, w których dłużnik wie, że ewentualny proces sądowy niemal na pewno zakończy się jego przegraną toteż szuka sposobu, by zminimalizować swoje straty. Należy pamiętać, że każde postępowanie sądowe generuje koszty, które w szczególnie zawiłych i długotrwałych sprawach mogą wynosić kilka, a nawet kilkanaście tysięcy złotych – z pewnością nie jest to zatem kwestia, którą strony postępowania powinny bagatelizować.

Co to są koszty sądowe?

Podstawową kwestią, wymagającą wyjaśnienia, jest pojęcie kosztów sądowych. Koszty sądowe to wszelkie koszty generowane przy okazji prowadzenia postępowania sądowego. Składają się na nie przede wszystkim:

• opłaty sądowe (np. opłata od pozwu/wniosku),
• opłaty skarbowe,
• koszty wynagrodzenia profesjonalnych pełnomocników (według stawek wynikających ze stosownych rozporządzeń),
• koszty opinii biegłych,
• opłaty kancelaryjne,
• koszty utraconego zarobku oraz dojazdu na rozprawę stron, świadków, biegłych itp.

Jak widać istnieje wiele różnych kategorii kosztów sądowych, co nie oznacza, że w każdej sprawie wszystkie one będą generowane – wszystko to zależy rodzaju sprawy, stopnia jej skomplikowania, czasu jej prowadzenia, ilości podjętych czynności sądowych itp.

Kto ponosi koszty sądowe w trybie procesowym? Zasada ogólna

W trybie procesowym – a więc tym, w którym udział biorą dwie strony o przeciwstawnych interesach – podstawową zasadą jest odpowiedzialność za wynik procesu. Mówiąc najprościej: przegrywający sprawę ponosi w całości jej koszty, a wynika to z art. 98 par. 1 k.p.c. W całości – tzn. także koszty poniesione i wygenerowane przez stronę przeciwną.

Jak wygląda kwestia ponoszenia kosztów postępowania w przypadku, kiedy dłużnik (pozwany) spełnił świadczenie w całości jeszcze przed wniesieniem pozwu, lub już po wniesieniu pozwu lecz przed zakończeniem sprawy?

Spełnienie świadczenia przez dłużnika przed wniesieniem pozwu

Dłużnik, wiedząc, że ewentualna sprawa sądowa z wielką dozą prawdopodobieństwa zakończy się dla niego niepomyślnie, może spłacić swój dług jak najszybciej, nie czekając na nadejście pozwu. Jeżeli świadczenie zostało spełnione przez dłużnika, a mimo to wierzyciel zdecydował się następnie złożyć w sądzie pozew, to koszty postępowania nie zostaną od dłużnika (pozwanego) zasądzone. Co więcej – w takiej sytuacji to pozwany może żądać od powoda zwrotu kosztów, które poniósł on (pozwany) w celu obrony swych praw. Dłużnik (pozwany) nie może bowiem ponosić dodatkowych negatywnych konsekwencji, w postaci kosztów postępowania, jeśli poprzez zapłatę długu wykluczył możliwość zasadnego wszczęcia sprawy sądowej przez wierzyciela.

W sytuacji spełnienia świadczenia przed wniesieniem pozwu, powód powinien jak najszybciej cofnąć pozew – jeżeli zdoła uczynić to przed doręczeniem odpisu pozwu stronie przeciwnej, sąd zwróci mu całość uiszczonej opłaty sądowej, co pozwoli zminimalizować koszty postępowania. Pozew cofnięty po doręczeniu odpisu przeciwnikowi spowoduje, że zwrotowi podlegać będzie tylko połowa opłaty. Jeśli pozew nie zostanie cofnięty, wtedy powód naraża się (z wielkim prawdopodobieństwem) na przegranie procesu i konieczność poniesienia kosztów postępowania w całości – zgodnie z ogólną zasadą.

Spełnienie świadczenia przez dłużnika po wniesieniu pozwu – w trakcie procesu

Sytuacja przedstawia się nieco inaczej wtedy, kiedy dłużnik spełnił świadczenie już po wytoczeniu powództwa. Co prawda także i wtedy powód powinien cofnąć pozew (może uczynić to bez zgody pozwanego do rozpoczęcia rozprawy, a jeśli jednocześnie zrzeka się roszczenia, to aż do wydania wyroku), jednak kwestią, którą musi rozważyć sąd jest to, kogo uznać za wygrywającego, a kogo za przegrywającego sprawę – od tego bowiem zależy rozkład poniesienia kosztów sądowych.

Kwestia ta nie jest jednoznaczna ani w orzecznictwie ani wśród przedstawicieli nauki. Rysują się tu dwa główne nurty poglądów – zupełnie odmiennych – które w uproszczeniu można przedstawić następująco:

1. pogląd pierwszy – cofnięcie pozwu, niezależnie od przyczyny, skutkuje uznaniem powoda za przegranego pod względem procesowym, toteż powinien on ponieść koszty postępowania w całości. W takiej sytuacji spełnienie świadczenia (zapłata długu) przez pozwanego w trakcie postępowania pozwoli mu uniknąć zapłaty kosztów, jako że traktuje się go jako stronę wygrywającą;
2. pogląd drugi – cofnięcie pozwu z powodu spełnienia świadczenia przez dłużnika (pozwanego) oznacza, że powoda traktuje się jako wygranego – doszło bowiem do zaspokojenia roszczenia zgodnie z żądaniem pozwu, co jednocześnie skutkuje niemożliwością obciążenia powoda kosztami procesu, bowiem pozwany swoją zwłoką w spełnieniu świadczenia dał powodowi podstawy do wytoczenia powództwa – tak. m.in. orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 21.07.1951 r., sygn. akt C 593/51

Należy wskazać, że w ostatnich latach przewagę zdobył pogląd drugi – a zatem po cofnięciu pozwu, które nastąpiło w wyniku całkowitego spełnienia świadczenia przez pozwanego, pozwanego traktuje się jako stronę przegrywającą – toteż na niego nałożony zostanie obowiązek pokrycia kosztów postępowania.

Czy pozwany w takiej sytuacji może w jakiś sposób obronić się przed koniecznością zapłaty kosztów?

Pozwanemu w sytuacji opisanej powyżej, pozostaje możliwość dowodzenia tego, że nie dał on powodowi podstaw do wytoczenia powództwa. Może tu np. chodzić o sytuację, w której powód dopiero w pozwie przedstawia niezbite dowody na istnienie dochodzonej należności – wcześniej zaś, pozwany, wobec braku dowodów, spełnienia świadczenia odmówił. Należy także pamiętać o tzw. zasadzie słuszności, przewidzianej w art. 102 k.p.c. – zgodnie z którą w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Stanowi ona wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą przegrywający ponosi koszty postępowania i jako taki stosowana jest ona przez sądy niezbyt często – w sytuacjach, w których nałożenie na przegraną stronę obowiązku zapłaty byłoby rażąco niesprawiedliwe i niesłuszne.

Częściowe spełnienie świadczenia, a koszty postępowania

W sytuacji, w której dłużnik – pozwany – spełnił świadczenie objęte pozwem tylko częściowo, powód powinien ograniczyć powództwo – tj. cofnąć pozew w odpowiedniej części, odpowiadającej uregulowanej przez pozwanego należności. W pozostałej, niewycofanej części, pozew podlegać będzie merytorycznemu rozpoznaniu, a koszty zasądzone zostaną zgodnie z zasadą ogólną. Analogicznie do omówionego wyżej przypadku cofnięcia pozwu w całości powód może domagać się przyznania mu od pozwanego kosztów sądowych w cofniętej części pozwu, jako, że pozwany swoim zachowaniem i odmową spełnienia świadczenia, dał podstawy do wytoczenia powództwa.

W przypadku pytań i wątpliwości dotyczących rozliczania kosztów postępowań sądowych zachęcam do kontaktu z Kancelarią i jednocześnie zapraszam do lektury moich innych artykułów dostępnych w zakładce Aktualności.

Zachęcam również do odwiedzenia i polubienia profilu Kancelarii na Facebooku, w celu otrzymywania powiadomień o najnowszych publikowanych artykułach oraz bieżących informacji dotyczących działalności Kancelarii.