We wpisie tym chciałbym przybliżyć Państwu pojęcie i instytucję ubezwłasnowolnienia – co ono oznacza, jakie są jego rodzaje i skutki oraz kiedy i w jaki sposób można do niego doprowadzić.

Czym jest ubezwłasnowolnienie?

Najkrócej mówiąc, ubezwłasnowolnienie jest pozbawieniem osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych.  Zdolność do czynności prawnych to z kolei możliwość składania i odbierania oświadczeń woli wywierających określone skutki prawne – np. zawierania umów. Każda osoba fizyczna, która ukończyła 13 lat, posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych każda osoba fizyczna nabywa z momentem ukończenia lat 18. Utrata zdolności do czynności prawnych może nastąpić w dwóch wymiarach, skąd biorą się również dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

1. ubezwłasnowolnienie całkowite – oznacza całkowitą utratę zdolności do czynności prawnych;
2. ubezwłasnowolnienie częściowe – oznacza częściową utratę zdolności do czynności prawnych.

Przesłanki (warunki) ubezwłasnowolnienia całkowitego

Aby ubezwłasnowolnienie całkowite mogło zostać skutecznie orzeczone konieczne jest, by spełnione zostały warunki opisane w art. 13 ust. 1 k.c., tj.:

• osoba, której dotyczy wniosek ukończyła 13 lat i nie była wcześniej ubezwłasnowolniona całkowicie;
• nie jest ona w stanie kierować swym postępowaniem
• stan taki wynika z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

W praktyce najczęstszymi przyczynami orzekania ubezwłasnowolnienia całkowitego są: choroby i zaburzenia wieku starczego (zaawansowana demencja, choroba Alzheimera), choroby i zaburzenia psychiczne lub rozwoju (np. schizofrenia, głęboki autyzm) oraz zaburzenia wynikające z uzależnienia od alkoholu, bądź narkotyków.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie sąd wyznacza opiekuna, chyba, że osoba ta pozostaje wciąż pod władzą rodzicielską.

Przesłanki (warunki) ubezwłasnowolnienia częściowego

Ubezwłasnowolnienia częściowe posiada odmienne warunki, które zaistnieć muszą w celu jego orzeczenia, a opisane są w art. 16 ust. 1 k.c.:

• osoba, której dotyczy wniosek jest pełnoletnia (lub uzyska pełnoletność nie później niż w ciągu roku od złożenia wniosku) i nie była wcześniej ubezwłasnowolniona częściowo;
• stan osoby wymaga pomocy do prowadzenia jej spraw;
• stan taki wynika z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii;
• stan ten nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego.

Ubezwłasnowolnienie częściowe znajduje zastosowanie w sytuacjach, w których stan zdrowia osoby, której dotyczy wniosek, nie jest na tyle poważny, by ubezwłasnowolnić ją całkowicie – tzn. jest ona w stanie kierować swoim postępowaniem jednak wymaga przy tym pewnej pomocy.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo sąd ustanawia kuratelę.

Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Nie każdy jest uprawniony do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie – ustawa wymienia wszystkie osoby, które mogą taki wniosek złożyć i jest to katalog zamknięty (art. 545 par. 1 k.p.c.):

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek;
• jej krewni w linii prostej (tj. rodzice, dzieci, wnuki itp.) lub rodzeństwo;
• jej przedstawiciel ustawowy (np. sądowo ustanowiony kurator lub opiekun)

a także:

• prokurator
• rzecznik praw obywatelskich

Wniosku o ubezwłasnowolnienie nie mogą złożyć inni członkowie rodziny, sąsiedzi, pracodawca, ani żaden inny podmiot niewymieniony
w ustawie.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie – gdzie składać?

Zgodnie z art. 544 k.p.c. wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć w sądzie okręgowym właściwym miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby, której wniosek ten dotyczy i jest to właściwość wyłączna. Miejsce zamieszkania lub pobytu wnioskodawcy nie ma w tym wypadku znaczenia – sprawa toczyć się będzie w okręgu sądu, w którym mieszka lub przebywa osoba objęta wnioskiem.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się w trybie nieprocesowym, a udział w nim obowiązkowo musi brać udział osoba, której dotyczy wniosek, jej małżonek oraz prokurator.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie – jakie dokumenty dołączyć?

Do prawidłowo sporządzonego wniosku o ubezwłasnowolnienie trzeba dołączyć szereg dokumentów:

• odpis aktu urodzenia osoby, której dotyczy wniosek;
• odpis aktu małżeństwa osoby której dotyczy wniosek – jeśli osoba ta pozostaje w związku małżeńskim;
• odpis aktu urodzenia wnioskodawcy – w celu potwierdzenia stopnia pokrewieństwa między wnioskodawcą, a uczestnikiem;
• odpis orzeczenia sądowego ustanawiającego opiekę, kuratelę, lub inną formę przedstawicielstwa ustawowego (dotyczy przedstawicieli ustawowych);
• dokumentację medyczną osoby, której dotyczy wniosek – w celu wykazania okoliczności uzasadniających ubezwłasnowolnienie (np. orzeczenia lekarskie, karty informacyjne leczenia szpitalnego, recepty lekarskie itp.);
• potwierdzenia uiszczenia opłaty od wniosku (opłata wynosi 100,00 zł);
• ewentualne inne dokumenty potwierdzające zasadność i konieczność ubezwłasnowolnienia

Wniosek należy złożyć w sądzie w odpowiedniej ilości egzemplarzy – w zależności od liczby uczestników postępowania. Egzemplarzy takich zawsze jest co najmniej trzy (dla sądu, dla osoby której dotyczy wniosek oraz dla prokuratora) – dodatkowe egzemplarze złożyć należy dla innych uczestników (np. małżonka osoby, której dotyczy wniosek).

Powyższy wpis nie wyczerpuje tematyki związanej z instytucją i postępowaniem w sprawie o ubezwłasnowolnienie. Każda sprawa sądowa wymaga szczególnej uwagi i staranności, toteż – zwłaszcza w zawiłych, skomplikowanych przypadkach – dobrym pomysłem będzie powierzenie sprawy profesjonalnemu pełnomocnikowi. W razie pytań uprzejmie zachęcam do kontaktu.